Het Oirschotse leengoed Ten Rodeken lag onder de herdgang Aarle (op de grens van de huidige gemeenten Oirschot en Best) in de Heerlijkheid Oirschot. Waar precies is niet bekend, en zelfs in de boeken van Paul Maas over de toponymie van Best en Oirschot is geen spoor van Ten Rodeken te vinden. Rond 1340 wordt het goed in leen verheven door Daneel ‘die men heit’ van Stedeacker. Het bestond uit een hofstad (een omsloten ruimte met huizen en tuinen) met bijgebouwen en landerijen. Vanaf 1441 is Godefridus van de Meervenne, gehuwd met Postulina Rutgersdochter van Arckele, leenman van Ten Rodeken. Godefridus (of Goijaerd) woont in de stad Den Bosch. Zijn dochter Aleijt van de Meervenne trouwt met Jeronimus van Aken, die wij allemaal kennen onder zijn pseudoniem Jeroen Bosch. Bosch is zonder twijfel de grootste middeleeuwse schilder van de Nederlanden. Volgens de leenregisters bezit Jeroen Bosch namens zijn vrouw het goed Ten Rodeken. Het is dus zeer waarschijnlijk dat hij regelmatig in Oirschot komt om zijn landgoed te beheren. Hij zal daarbij ongetwijfeld ook het dorp hebben bezocht, misschien om te overnachten in een van de herbergen of bestellingen te plaatsen bij de plaatselijke middenstand. Misschien heeft hij zelfs met zijn vrouw de zomers in Oirschot doorgebracht (zoals Frits Speetjens ook al heeft gesuggereerd). En als hij zijn schetsboek bij zich had is de kans groot dat Oirschottenaren als figuranten in zijn schilderijen voorkomen.

Een van de bekendste schilderijen van Jeroen Bosch is de Tuin der Lusten, een drieluik dat zich bevindt in het Prado in Madrid. Op het rechter binnenluik van het schilderij is de hel afgebeeld. Op dat paneel bevindt zich een bijzondere afbeelding die wellicht een verwijzing is naar Oirschot. Linksboven staat een afbeelding van twee levensgrote oren met daartussen een mes. De oren worden doorboord door een pijl. Een oor-schot, zou je kunnen zeggen. Wie meevaart de Jeroen Bosch vaarroute op de Binnendieze in de stad Den Bosch (van 1 april tot 31 oktober) komt behalve door het Hellegat ook langs talloze sculpturen uit de schilderijen van Bosch, waaronder een verbeelding van het oor-schot uit de Tuin der Lusten. In het Jheronimus Bosch Art Center kun je zelfs kleine beeldjes van het oorschot kopen.

Jeroen Bosch gebruikte een unieke beeldtaal, en dus is het nog steeds gissen naar de interpretatie van zijn schilderijen, waaronder de Tuin der Lusten. Als het oor-schot een directe verwijzing is naar Oirschot is dat moeilijk te duiden: het oor-schot wordt immers afgebeeld in de hel, en zo verschrikkelijk kan Oirschot in de vijftiende eeuw toch niet geweest zijn. De voorstelling kan ook te maken hebben met de onwil van de mens om te luisteren naar God en zijn geboden.

Ondanks dat zijn schilderijen de meest fantastische landschappen vertonen was Jeroen Bosch geen wereldreiziger. Eigenlijk zijn Oirschot en Best naast de stad Den Bosch de enige plekken waarvan een historische band met de schilder is aangetoond. De band tussen Oirschot en Bosch is in ieder geval veel concreter dan die van Oirschot met die andere grote Brabantse schilder, Vincent van Gogh. Dat biedt kansen voor promotie: oor-schot beeldjes bij Visit Oirschot, een dorpswandeling, of juist een wandeling door het buitengebied? Het is het waard om (bijvoorbeeld in het kader van het museum Oirschot) met dit soort ideeën aan het werk te gaan.

Het bestuur wenst alle leden in ieder geval prettige feestdagen en een heel goed begin van ons jubileumjaar 2026!

Anton Neggers
Voorzitter